İlaç ve tıbbi hammaddeler, farmasötik ürünlerin (ilaçların) üretiminde kullanılan temel bileşenlerdir. Bu hammaddeler; etken maddeler (API – Active Pharmaceutical Ingredients), yardımcı maddeler (excipients) ve farmasötik teknolojide kullanılan diğer bileşenlerden oluşur.
💊 1. Etken Maddeler (API – Active Pharmaceutical Ingredients)
Etken madde, ilacın tedavi edici etkisinden sorumlu olan kimyasal bileşendir.
Örnek Etken Maddeler:
| Etken Madde | Kullanım Alanı |
|---|---|
| Paracetamol | Ağrı kesici, ateş düşürücü |
| Ibuprofen | Antiinflamatuar, ağrı kesici |
| Amoksisilin | Antibiyotik |
| Metformin | Diyabet tedavisi |
| Atorvastatin | Kolesterol düşürücü |
| Omeprazol | Mide asidini azaltıcı |
| Diazepam | Anksiyolitik, kas gevşetici |
| Salbutamol | Astım tedavisinde bronkodilatör |
Etken maddeler farmasötik formülasyonda doğru dozaj, biyoyararlanım ve stabilite sağlamak için çeşitli yardımcı maddelerle birlikte kullanılır.
🧪 2. Yardımcı Maddeler (Excipients)
Yardımcı maddeler, ilacın etkinliğini artırmaz ama ilacın şekillenmesini, korunmasını, emilimini ve raf ömrünü düzenler.
Yardımcı Madde Türleri:
a. Doldurucular / Seyrelticiler:
- Laktöz, mikrokristalin selüloz, mannitol
b. Bağlayıcılar:
- Povidon (PVP), nişasta, jelatin
c. Çözündürücüler / Dağıtıcılar:
- Polisorbatlar, sodyum lauril sülfat
d. Ayrıştırıcılar (Tablet çözünürlüğünü artırır):
- Sodyum nişasta glikolat, kroskarmelloz sodyum
e. Kaydırıcılar (tablet basımında sürtünmeyi azaltır):
- Magnezyum stearat, talk
f. Koruyucular ve Antioksidanlar:
- Benzoatlar, BHT (Butillenmiş hidroksitoluen)
g. Tatlandırıcılar ve Renklendiriciler:
- Aspartam, sakarin, CI pigmentleri
🧴 3. Taşıyıcılar / Çözücüler (özellikle sıvı ve enjeksiyon formlarında):
- Saf su (Aqua purificata)
- Etanol
- Gliserin
- Propilen glikol
- Polietilen glikol (PEG)
🧫 4. Diğer Tıbbi Hammaddeler:
a. Yara Bakım Ürünleri:
- Steril gazlı bez, hidrojel, alginat, gümüş içerikli yara örtüleri
b. Enjeksiyonluk ve infüzyonluk çözeltiler:
- Sodyum klorür %0.9 (serum fizyolojik)
- Glukoz %5 çözeltisi
- Ringer laktat çözeltisi
c. Aşı ve Biyoteknolojik Ürün Hammaddeleri:
- Antijenler
- Adjuvanlar (alüminyum hidroksit vb.)
- Stabilizatörler (şekerler, jelatin)
⚠️ GMP (İyi Üretim Uygulamaları) ve Kalite Kontrol
Tüm ilaç hammaddeleri, GMP standartlarına uygun olarak üretilmeli ve:
- Sterilite
- Saflık
- Dozaj doğruluğu
- Stabilite ve raf ömrü açısından test edilmelidir.
Özet:
| Kategori | Örnek Hammaddeler | Görev |
|---|---|---|
| Etken Maddeler (API) | Paracetamol, Metformin, Amoksisilin | Tedavi edici etki |
| Yardımcı Maddeler | Laktöz, Magnezyum stearat, Povidon | Fiziksel yapı ve kararlılık sağlar |
| Taşıyıcılar | Su, Etanol, Propilen glikol | Çözücülük, uygulama kolaylığı |
| Koruyucular | Sodyum benzoat, BHT | Mikrobiyal korunma, oksidasyona karşı |